'Apestaartjaren' peilt elke 2 jaar naar de digitale leefwereld van kinderen en tieners Oliver Rossi
Kinderen en jongeren kunnen best wel om met digitale stress. Dat zeggen ze zelf in 'Apestaartjaren', een tweejaarlijks onderzoekdat de digitale leefwereld van kinderen en tieners in kaart brengt. Wat blijkt nog? De smartphone komt steeds vroeger in het leven van kinderen, op 8 jaar al bij sommigen. Maar kinderen lijken wat later op sociale media te gaan. En een chatbot kan al eens een vriendje zijn wanneer kinderen met iets zitten.
Tim Verheyden
Eén getuigenis van de duizenden jongeren die zijn bevraagd, blijft misschien wel het langste hangen bij Andy Demeulenaere van de organisatie Mediawijs. Een tiener die 's nachts bang was, greep naar een chatbot, zoals eentje die tegenwoordig in de app Snapchat zit, om even te praten.
"Die chatbot werd gezien als een vriendje. Opmerkelijk, maar ook te begrijpen, want we stellen vast dat maar liefst 66 procent van de jongeren al eens experimenteerde met nieuwe vormen van artificiële intelligentie."
“Zo een chatbot van Snapchat, maar ook het bekende ChatGPT gaat je naar de mond praten en neemt je mee in het verhaal waarin je zit. Een begeleider van Mediawijs vroeg onlangs aan Snapchat of het zijn beste vriend was. ‘Natuurlijk ben ik jouw beste vriend’, zei de chatbot. Benieuwd wat dat op termijn doet voor het mentale welzijn. Goed nieuws is wel dat uit onderzoek blijkt dat jongeren nu al kritischer kijken naar dat soort ontwikkelingen.”
'Apestaartjaren': wat houdt dat in?
'Apestaartjaren' is een initiatief van Mediaraven en Mediawijs. Het onderzoek wordt uitgevoerd door de onderzoeksgroep Imec-MICT van de Universiteit Gent. Elke twee jaar brengen de onderzoekers de digitale leefwereld van kinderen en jongeren (6 tot 18 jaar) in kaart. Het gaat dan over hun mediagebruik en -bezit, digitale en mediawijsheid, mediaopvoeding en een reeks specifieke thema's rond digitale media. Het uitgebreide onderzoek is hier te vinden.
Meer dan 7.000 kinderen en jongeren zijn in de klas bevraagd over hun digitale leefwereld. "En daar waren ze opvallend blij mee", zegt Hadewijch Vanwynsberghe van onderzoekscentrum Imec, dat het onderzoek mee leidt. “Want er lijkt een groot verschil tussen alle alarmerende berichten over sociale media en hoe de kinderen het in werkelijkheid ervaren. Morele paniek lijkt niet nodig.”
"We zien dat jongeren eigenlijk positiever staan tegenover al die toestellen en apps dan we oorspronkelijk gedacht hadden. Ze geven aan minder vermoeid te zijn door schermgebruik dan verwacht. En ze geven aan zelden een slecht gevoel te krijgen door het gebruik van sociale media. Terwijl dat wel zaken zijn die wij als volwassenen vaak anders ervaren.”
Kritische nieuwsblik
Niet geheel onverwacht blijven TikTok, Snapchat en WhatsApp de populairste sociale media. Maar jongeren lijken wel later een account te maken op die sociale media. Daar zien de onderzoekers een verschuiving van de laatste jaren van het lager onderwijs naar de eerste jaren van het middelbaar.
"Bij onze vorige bevraging zaten we nog in de coronajaren, het kan meespelen dat kinderen toen vroeger op sociale media zaten. Maar intussen zijn ouders ook kritischer geworden tegenover die sociale media én mogelijk is er vanuit de technologiebedrijven ook een strengere controle op de minimumleeftijd van 13 jaar."
"We zien trouwens ook dat 70 procent van de tieners en jongeren nieuws op die sociale media volgt. Ze doen dat vooral omdat ze zo nieuws op hun maat krijgen en nieuws dat hen echt interesseert. Tegelijkertijd beseffen ze wel dat daar veel ‘nieuws’ tussen zit dat niet 100 procent klopt, dat er dus veel desinformatie de ronde doet", zegt Vanwynsberghe.
Er lijkt een groot verschil tussen alarmerende berichten over sociale media en hoe kinderen het in werkelijkheid ervaren
"Ze gaan daar wel kritisch mee om, in die zin dat ze heel vaak die informatie nog een keer checken bij Karrewiet of bij nws.nws.nws van VRT NWS op Instagram. Karrewiet blijft voor hen de belangrijkste bron van nieuws.”
"Voor mij is de rode draad doorheen het rapport de kritische blik en de nuchterheid waarmee tieners en jongeren in de technologie staan", voegt Andy Demeulenaere nog toe. Als we het geheel bekijken, kunnen we zeggen dat jongeren en kinderen op vlak van mediawijsheid een stap vooruit zijn gegaan tegenover een paar jaar geleden."
Eerste smartphone op 8
Kinderen krijgen doorgaans hun eerste smartphone als ze 8 zijn. Het gaat vaak om een toestel dat alleen op wifi werkt en dat al in huis ligt. Belangrijke nuance daarbij is dat de helft van de 8-jarigen helemaal geen toestel heeft. "Rond de leeftijd van 11-12 jaar komt de smartphone mét eigen dataverbinding", zegt Hadewijch Vanwynsberghe. "Niet toevallig de leeftijd van het vormsel of lentefeest en het moment dat kinderen naar het middelbaar gaan."
Voor mij is de rode draad doorheen het rapport de kritische blik en de nuchterheid waarmee tieners en jongeren in de technologie staan
"Doorgaans zijn er thuis ook goede afspraken over schermtijd”, gaat Vanwynsberghe verder, “maar kinderen en jongeren weten niet altijd waar ze terechtkunnen met vragen over wat ze zien op de schermen. Als ze met vragen zitten over desinformatie, cyberpesten, sexting,... dan geven ze aan wel bij hun ouders terecht te kunnen, of bij vrienden, of oudere broers of zussen."
"Maar lang niet iedereen kan dat. Er blijft altijd een percentage dat bij niemand terechtkan en dat zien we over alle problemen heen: 10 procent van de jongeren heeft geen aanspreekpunt of weet niet waar naartoe op dat vlak."
Nog een digisprong?
Kinderen en jongeren gebruiken uiteraard ook digitale toestellen om hun huiswerk te maken. Onder meer dankzij de zogenoemde Digisprong in het onderwijs. Maar jongeren met een financieel kwetsbare achtergrond hebben vaak maar één toestel om te ontspannen en taken te maken: de smartphone. En dan loert te veel afleiding om de hoek.
"Kinderen tussen 10 en 12 gebruiken digitale toestellen zoals een computer vooral om huiswerk te maken. Als je dan ziet dat jongeren of kinderen die meer in armoede leven vaker enkel maar over hun smartphone kunnen beschikken om dat te doen, dan is er nog werk", zegt Andy Demeulenaere van Mediawijs. "Er zijn in het onderwijs stappen gezet voor toestellen in de klas, maar niet voor individuele toegang voor jongeren buiten de klas, zeker in het lager onderwijs."
"De minister van Onderwijs heeft 300 miljoen euro geïnvesteerd om die grote sprong voorwaarts in digitalisering te doen in het onderwijs. Maar voor de toekomst, na de verkiezingen, is dat helemaal niet duurzaam verankerd. Het waren relancemiddelen na covid en dus tijdelijk. Hopelijk komen er nieuwe investeringen."
